20. oktobar: Dan oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu

Pre 79 godina, na današnji dan, 20. oktobar Beograd je ponovo dobio svoju slobodu nakon nemačke okupacije.

Operacija u borbi za slobodu trajala je od 21. septembra do 22. oktobra 1944. godine, tada je okupator proteran do linije sa koje artiljerijom nije mogao da dopre do Beograda. 

Ključna akcija za ovu operaciju otpočela je 11. septembra, nakon koje je Beograd i oslobođen udruženim snagama jedinice NOVJ, čiji je komandant bio Peko Dapčević i Crvene armije, pod komandom Vladimira Ivanoviča Ždanova. Nakon koje je Beograd bio oslobođen posle 1.287 dana. 

Ovih godina Beograd je doživeo strahovite razore, bombardovanje je trajalo iz meseca u mesec. 1944. godine Beograd je bombardovan tokom aprila, maja, juna, jula i septembra, u ukupno 11 navrata. Verovatno i najveći razor Beograd je pretrpeo na pravoslavni Uskrs 16. i 17. aprila 1944. godine.

U poslednjoj akciji koju su sprovodile jedinice Narodooslobodilačke vojske Jugoslavije, tokom noći između 13. i 14. oktobra zauzeta je Avala.

Napadom iz četiri pravca oslobođen Beograd

Istok dana kada je zauzeta Avala, 14. oktobra usledio je zajednički napad na Beograd, Crvena armija i Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije(NOVJ) napale su iz četiri pravca. Nemačke trupe pružale su oštar otpor.

Prvi pravac bio je od Čukarice prema Savskom pristaništu.

Drugi smer od Topčidera prema ulici Kralja Milana.

Naredna dva, od Banjice preko Dedinja pa sve do Krunske ulice, i duž Bulevara kralja Aleksandra put Dušanove ulice. 

Tokom prvog dana vojnici su zauzeli Banjicu, Dedinje i Topčider. Takođe, oslobođena je i Dunav stanica. Neke od jedinica Crvene armije i NOVJ uspele su da stignu do Slavije i Mostara.

Žestoka razmena artiljerije bila je na potezu ulica Miloša Velikog i Nemanjine, gde su se okupatorske trupe odlučno branile. 

Predveče, 16. oktobra, oslobodioci dopiru do Narodnog pozorišta, koje je sutradan i zauzeto.

Žestoke borbe 

Najveće borbe naše vojske vođene su oko mosta na Savi, železničkog, kao i na prostoru padine od Terazija do hotela Moskva, prema Savi. Najverovatnje zbog prilaza reci i kod Šećerane na Čukarici borba je bila žestoka. Artiljerijsku podršku nemačke trupe imale su sa Ade Ciganlije i sa Bežanije. 

Sve do 18. oktobra, Nemci su pokušali da idu u kontranapad, smenjivane su inicijative i jedne i druge strane. Događaj od velikog značaja za našu zemlju desio se 19. oktobra kada je zastava Jugoslavije sa petokrakom postavljena na oblakoderu “Albanija” na Terazijama. Tada, u Beogradu to je bila najviša zgrada. Zastavu je postavio partizan Miladin Petrović. 

Nakon toga zauzeta je i glavna Železnička stanica, kao i hotel Moskva. 

U noći između 19. i 20. oktobra okupatorske jedinice povukle su se preko Save, iste noći, negde pred jutro oslobođen je i Kalemegdan. Savski most zauzet je ujtru, 20. oktobra, pre povlačenja Nemci su minirali most, imali su nameru da ga podignu u vazduh odmah po povlačenju njihovih trupa. Međutim, most je spašen tako što su kablovi za detonaciju presečeni. Prema prvoj teoriju spasavanje mosta pripisano je učitelju Miladinu Zariću. Prema drugoj verziji zasluga pripada Zemunca Nikoli Milovančevu i Krsti Vučiću. A prema trećoj verziji eksploziv na mostu su uklonili pripadnici Dunavske flote Crvene armije, za šta je odlikovan kapetan Grigorij Orhipenko. 22.oktobra oslobođen je i Zemun, nakon čega se Nemci utvrđuju u Sremu na potezu koji je kasnije postao poznat kao Sremski front. Grupe nemačkih snaga koje su ostale prikrivene u Beogradu su razbijene.

Nakon više teških borbi, Beograd je konačno bio oslobođen od okupatora. Mnoštvo građana se našlo na ulicama da bi pozdravili oslobodioce Beograda.